Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi (TALİD) olarak Türkiye’de İslami İlimler üst başlığıyla bu geniş alan üzerine yapılan çalışmaların hasılasını ortaya koymayı hedefleyen bir serinin ilk adımını atmış, iki cilt olarak planlanan Tefsir ve Kur’an İlimleri’nin ilk cildini yayınlamıştık. Şimdi ise ikinci cildini Tefsir ve Kur’an İlimleri 2 alt başlığı ile yayınlıyoruz. Serinin devamını, hâlihazırda çalışmaları sürdürülen ve yine Türkiye’de İslami İlimler üst başlığıyla yayınlanacak olan Fıkıh, Kelam, Hadis ve Tasavvuf başlıklı sayılar oluşturacak. Bu seride Osmanlı ve Cumhuriyet dönemi Türkiye’sinde yapılan İslami İlimler çalışmalarının bir envanterinin çıkarılması, bu alanı genel olarak tanımlayabilmek için mevcut çalışmaların değerlendirmesi, henüz araştırmacıların yeteri kadar ilgisini çekmemiş kaynak ve temaların gündeme getirilmesi ve bu alana katkıda bulunmuş belli başlı kurumsal ve kişisel gayretlerin ortaya konulması amaçlanmaktadır.

Tefsir ve Kur’an İlimleri başlığıyla iki cilt halinde hazırlanan bu sayının cilt dağılımında mümkün mertebe kronolojik ayrım göz önünde tutuldu. Osmanlı dönemi (özellikle klasik dönem) literatürü ile ilgili yazılara ilk ciltte; Cumhuriyet dönemi literatürü hakkında olanlara ikinci ciltte yer verildi. Hem Osmanlı hem de Cumhuriyet dönemi literatürünü birlikte ele alan bazı yazılar ise hem kronolojik yoğunluğuna, hem de hacmine dikkat edilerek ciltlere dağıtıldı.

Elinizdeki Tefsir ve Kur’an İlimleri 2 sayısının ilk yazısını “Cumhuriyet Dönemi Telif Tefsirler” başlığıyla Mustafa Öztürk kaleme aldı. Cumhuriyet dönemi telif tefsir literatürünü, mushaf/nüzul tertibine göre ve konulu tefsir tarzında telif edilmiş tefsirler olarak farklı başlıklar altında ele alan Öztürk, ayrıca Cumhuriyet dönemi tefsir literatürünün genel tasnif ve muhteva tahlilini geleneksel, bilimsel/ilmî, tasavvufî/işari, sosyolojik/içtimai ve eklektik yönelimler başlıkları altında inceledi. Sayının “Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi Telif ve Tercüme Tefsir Tarihi Eserleri/Tefsir Tarihi Yazımının Problemleri” başlıklı ikinci yazısında Mustafa Karagöz, tefsir tarihi alanında yapılan faaliyetlerin tahlil edici ve eleştirel bir bakış açısıyla değerlendirilmesi ihtiyacından yola çıkarak, öncelikle Osmanlı ve Cumhuriyet dönemi telif ve tercüme tefsir tarihi eserleri hakkında bilgi verirken, ardından tefsir tarihi yazımının sorunları üzerinde değerlendirmelerde bulundu. Mehmet Emin Maşalı “Osmanlı’dan Günümüze Kur’an İlimleri/Tefsir Usûlü Çalışmaları” başlıklı makalesinde bir taraftan Osmanlı döneminden günümüze kadar kaleme alınmış, Kur’an’a dair temel bilgileri ihtiva eden pek çok eseri tanıtarak, bu eserlerin özgün yönleri ile alana katkılarını inceleyip tasnife tabi tuttu, diğer taraftan ise değerlendirmelerinde hem bu eserlerden hangi yönler itibariyle istifade edilebileceğini hem de alanla ilgili eksiklikleri ve ihtiyaçları gözler önüne serdi. Cumhuriyet döneminde Türkçeye çevrilmiş tercüme tefsirler üzerine kaleme aldığı “Cumhuriyet Dönemi Tefsir Çevirileri” başlıklı yazısında Hidayet Aydar, ilk tercüme tefsir olan Seyyid Kutub’un Fi zilali’l-Kur’ân’ı başta olmak üzere toplamda tespit ettiği 52 tercüme tefsiri tanıtırken, bu eserleri sayısal anlamda yine Cumhuriyet döneminde yazılmış telif tefsirler ve Osmanlılar döneminde yapılmış tercüme tefsirlerle mukayese etti. Aydar ayrıca makalesinde eserleri, dillerine, mezhebî yaklaşımlarına, basım tarihlerine ve bölgelerine olmak üzere pek çok açıdan inceledi. “Türkçedeki Kur’an Meallerinin Tarihi ve Kronolojik Bibliyografyası” başlıklı makalesinde Muhammet Abay, hem geçmiş bilgileri yeniden değerlendirmek ve yeni bilgileri buna eklemek suretiyle Anadolu Türkçesiyle yapılan Kur’an tercümelerinin tarihçesini ana hatlarıyla ortaya koydu, hem de makalesinin sonunda bu konuyla ilgili dikkate değer bir araştırmanın mahsulü olması yanında, mevcutlar içinde en kapsamlı ve güncel olma vasfına sahip bir bibliyografya sundu. Necmettin Gökkır, “Kur’an Araştırmalarına Batılı Yaklaşımlar ve Türkiye’ye Etkileri” başlığını taşıyan makalesinde, Tanzimatla başlayan Batıya yöneliş düşüncesinin nihayet Kur’an araştırmalarında da artık belirgin bir şekilde görülmesi ve özellikle de 1980 sonrası tefsir literatüründe oldukça yaygın olduğundan hareketle, bu dönemde araştırmalarında Batı yöntemlerini kullanan Fazlur Rahman, Ebû Zeyd, Toshihiko Izutsu ve Hasan Hanefi gibi isimleri ve onların Türkçeye tercüme edilen eserlerini ele aldı. Gökkır ayrıca bu ilim adamlarının metot ve teorilerinin ülkemizde uygulanışını ve bunların Türkiye’deki Tefsir çalışmalarına katkılarını değerlendirdi. İshak Özgel, Cumhuriyet döneminde İslami ilimler sahasında Türkçe telif edilen ilk eserlerden olup, farklı alanlarda istifade edilebilecek çeşitliliğe ve derinliğe sahip olan Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır’ın Hak Dini Kur’an Dili adlı eserini tanıtan bir yazı kaleme aldı. Özgel ayrıca makalesine bu eser ile müellifini konu edinen çalışmalara dair, değerlendirmeler de içeren bir bibliyografya ekledi. XX. yüzyılın başlarından XXI. yüzyıl başına kadarki yaklaşık bir asırlık dönemde Türkiye’de neşredilen Tefsir makalelerini elen alan yazısında Murat Sülün, bu makalelerin hangi periyodiklerde, ne sıklıkta yer aldığına ve kimlerin imzasını taşıdığına dair kısaca bilgiler vererek değerlendirmelerde bulunurken, bundan sonra hangi konulara yönelmek gerektiği hususunda teklifler sundu. Muhammet Abay, hâlihazırda genel bir değerlendirme ve bibliyografyası mevcut olmamasından hareketle Kur’an ve Tefsire dair başvuru çalışmalarını konu edinen bu sayıdaki ikinci yazısında, ilgili çalışmaları bibliyografyalar, kataloglar, biyografyalar, fihristler, sözlükler, ansiklopediler, atlaslar ve elektronik kütüphaneler şeklinde ele alarak bu alanlara dair aktardığı bilgilerin ardından, ilgili literatürü dikkat çeken yönleriyle tanıtmakta, bu alanda yapılması gerekenler hakkında öneriler sunmakta ve nihayet konuyla ilgili bibliyografya vermektedir. Türkiye’de gerçekleştirilen Kur’an ve Tefsir ile ilgili ilmi faaliyetlerin genel bir dökümünü ve değerlendirmesini yapan bir yazı İsmail Çalışkan tarafından kaleme alındı. Yazıda önce sempozyum, kongre, panel, konferans, açık oturum, seminer, çalıştay, forum vs. gibi ilmi toplantılar, ardından da son yıllarda devam eden Tefsir Anabilim Dalı zümre toplantıları, tarihi gelişim ve muhtevaları bakımından değerlendirilirken, bu alanda önemli kesit ya da dönüm noktası sayılabilecek hususlara işaret edildi. Cumhuriyetin ilanından günümüze Kur’an tercümelerini konu edinen literatür tarama çalışmasında Sema Üstün, yeniden çeviriler, tıpkıbasımlar, gözden geçirilmiş nüshaların dahil olduğu Cumhuriyet döneminde üretilen 500’ü aşkın Türkçe Kur’an tercümesi üzerine yazılmış eserleri, aktarım pratiklerinden, metodolojik yaklaşımlara, eser analizlerinden tercüman profillerine değin çeşitli açılardan ele alarak tanıttı.

Sayının son yazısı dosya konusu dışında bir literatür değerlendirmesi olup, Zeynep Altuntaş tarafından kaleme alındı. “İlmiye ve Ulemâ Üzerine Literatür Değerlendirmesi” başlıklı yazısında Altuntaş, öncelikle ulemânın modernleşme karşısındaki tutumunu gösteren kitap ve makaleleri, ardından ulemânın sosyal kökenleri ve konumları yani prosopografik yöntemin kullanıldığı eserleri, daha sonra ilmiye teşkilatı hakkında yazılan çalışmaları ve son olarak Sultan Abdülmecid dönemine dair ilmiye ve ulemâ hakkında bilgilerin yer aldığı- kaynakları inceledi. Web sitemizde ilan edildiği üzere bundan sonra her sayıda dosya konusu ile birlikte diğer konularla ilgili yazılara da yer verileceğinden literatür değerlendirmeleri, kişi-eser-çeviri merkezli tanıtım-eleştiri yazıları, vefeyat, akademik etkinlik tanıtım yazıları türünden çalışmalarınızı dergimize gönderebilirsiniz.

Derginin son kısmında ise Türkiye araştırmaları üzerine 2012 yılında yayınlanan dergi ve makaleleri toplu halde görebileceğiniz bir ek bulacaksınız.

Türkiye’de İslami İlimler: Tefsir ve Kur’an İlimleri 1-2 sayılarında çeşitli nedenlerden ötürü yer verilemeyen, bununla beraber Türkiye’de Tefsir ve Kur’an İlimleri literatürü çerçevesinde zikredilmesi gereken bazı alanlar ve türler de bulunmaktadır. Sayının planlama aşamasında gündeme alınmış olmakla birlikte uygun yazıların temin edilemediği bu türden başlıklar arasında Osmanlı öncesi Türkçe Kur’an tercümeleri literatürü, Osmanlı dönemi tecvit ve kıraat literatürü yanında sûre tefsirleri ile tefsir risâleleri, Osmanlı’da tefsirin eğitim ve kurumsal boyutuna dair literatür, Cumhuriyet döneminde konulu tefsir literatürü yanında sadeleştirme ürünü meâl ve tefsirlerin sorunları ile oryantalist birikimin Türkiye’ye yansımasına dair literatür gibi bazıları sayılabilir.

Bu sayının çıkmasını sağlayan yazarlara, hakemlere, ajans görevlilerine, yayın ve danışma kuruluna teşekkürlerimizi sunuyoruz. Tefsir sayılarının hazırlanmasında başından sonuna gösterdiği gayretten ötürü sayı editörü Doç. Dr. M. Suat Mertoğlu’na bilhassa teşekkür ederiz.

Türkiye’de İslami İlimler serisinin Fıkıh, Kelam, Hadis ve Tasavvuf sayılarında görüşmek üzere...

Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi