İleride Rabia Gülnuş Emetullah ismini alacak olan çocuk Girit`in Resmo kasabasında doğmuştur. Osmanlı ordusunun Girit`i fethi sırasında çok sayıda adalı genç kız İstanbul`a gönderilmişti. Hatice turhan Valide Sultan da Girit`ten gönderilen esir kızlardan birini IV. Mehmed`e vermişti. Rabia Gülnuş adı verilen bu kız haremde eğitim gördü ve sultanın hasekisi olarak 1664`de Edirne Sarayı`nda Şehzade Mustafa`yı doğurdu. IV. Mehmed katıldığı askeri seferler ve uzun süren av patileri sırasında hasekisini de yanına aldırmış, böylece Gülnuş Sultan Osmanlı mülkünün çok değişik yerlerini görme fırsatını bulmuştu. Örneğin 1665`te daha şehzadesi bir yaşındayken Dimetoka`ya gitti. 1673`te de ikinci şehzadesi Ahmed`i Dobruca yakınlarındaki Hacıoğlupazarı`nda dünyaya getirdi. Bu iki şehzade de Osmanlı tahtina çıkacak ve Gülnuş Sultan`ın iki sultan validesi olarak Osmanlı yönetimindeki etkinliğinin artmasına neden olacaktı. Oysa Köprülülerin 1656`dan itibaren  başa gelmesiyle birlikte Osmanlı yönetiminde kadın sultanların siyasi güçlerini kaybettikleri düşünülürdü. Bu kitap Gülnuş Emetullah Rabia Sultan`ın yaşamına ışık tutmaya çalışırken bir yandan da onun icraatlarına ve valide sultanlık müessesesi içindeki yerine bakarak bu "güç kaybetme" algısını sorguluyor. Hanedan kadınlarının tecrübelerini Yakındoğu siyasi geleneği bağlamında değerlendiren bu çalışma, kadınların birçok hanedanda siyasi sistemin bir parçası olduklarını gösteriyor. Gülnuş Sultan perspektifinden döneme ve valide sultanlık mevkiine bakınca, valide sultanlık müessesesinin kurumsallaşmış bir yapıda ve belli oranda standart bir mekanizma ve işleyişe dayalı olduğunu ortaya koyarken, hükümranlık ve valide sultanlığın dönemin siyasal, sosyal ve kütürel şartlarından etkilenen dinamik bir yapıya sahip olduğu da açığa çıkıyor. Netice itibariyle hanedanın kadın mensupları meseleye dahil edilmeden dönemin, siyasi gelişmelerinin ve saray mekanizmasının işleyisinin tam anlaşılamayacağı gerçeğine ışık tutuyor.

- Betül İPşirli Argıt

Marmara Üniversitesi, İslam Tarihi Bölümü öğretim üyesi.