Müslümanlar Hz. Peygamber`in vefatı sonrasında yaşanan siyasi, kültürel ve ekonomik alanlardaki hızlı değişimlere uyum sağlamakta zorlandıkları için farklı görüş ve düşüncelere hep mesafeli olmuşlardır. Bu yaklaşımdan en fazla nasibini alanlardan biri Mutezile`dir. Oysa Mutezili fikirler, ömrünün çoğunda Mutezili olan Eş`âri ve Mâtüridi tarafından kültürel havzamıza dâhil edilmiştir. Öte yandan Mutezile, yekpare bir düşünce sistematiği bulunmayan, birbirinden özgün düşünürlerin altında barınabildiği bir yapı olduğu için Mutezile`ye mensup her bir isim ayrı ayrı değerlendirilmeye ve anlaşılmaya muhtaçtır.

Mutezili ve Basralı bir âlim ve mütefekkir olan Câhız, Abbasilerin erken döneminde, Mehdî`nin saltanatında dünyaya gelen ve bir asra yaklaşan ömründe birbirinden farklı siyasi dönemlere tanıklık eden, yaşadığı zamana ve sonraki dönemlere damgasıni vuran kıymetli bir isimdir. İslâm toplumuna dâhil olan mevâlînin ikinci kuşağından sayabileceğimiz Câhız, hem kültürel manada mevâlî-Arap sentezinin tipik bir örneği hem de Basra-Bağdat ekolleri şeklinde ikiye ayrılan Mutezile`nin değiştiği ve kısmen dönüştüğü süreçlerin izlenmesini mümkün kılan önemli bir müelliftir.

Câhız`ı farklı kılan, onu entelektüel olarak değerlendirmemizi sağlayan özellikleri ve farklı ilim dallarındaki öncü fikirleri bir çalışmanın sınırlarını aşacak boyuttadır. Ancak bu çalışma, okurların ilgisini hadis, kelâm, belâgat, şiir, tarih, edebiyat, folklor ve daha başka alanlarda yazdıklarıyla öne çıkan renkli bir kişiliğe çekme ve Câhız`in öncülük ettiği fikirlere işaret ederek okuyucuyu aydınlatmada önemli bir adım olacaktır.