Çağdaş dil biliminin kurucusu kabul edilen İsviçreli dâhi bilgin Ferdinand de Saussure dili bir sistem olarak tanımlar. Bir sistem, az çok karmaşık bir bütünü ve varlık sebebini işlevlerin belirlediği bir ilişkiler ağını öngörür. Böylece XX. yüzyıl dil biliminde, filolojik araştırmalar, karşılaştırmalı dil bilgisi ve dil akrabalıklarını aydınlatmaya yönelik genetik teoriler eski önemini kaybetmiş; dil sistemini aydınlatacak yapısalcı yaklaşımlar ön plana çıkmıştır. Yapısalcı yaklaşımın en önemli çalışma alanı ise söz dizimi olmuştur. Haber taşıma/aktarma işlemi sırasında, en küçük anlamlı birimden en küçük yargılı birime varıncaya kadar dil sistemini oluşturan eklemli unsurların nasıl işlediğinin belirlenmesidir bu. Türk dilciliği ise uzun bir süre Batı`daki dil bilimi çalışmalarına kayıtsız kalmış, ancak 1970`lerden sonra -özellikle Batı filolojisi uzmanları arasında- bu alanda çalışan tek tük araştırmacıya
rol vermiştir.
Bu araştırmacıların Türkoloji sahasındaki ilk temsilcilerinden biri de Prof. Dr. Efrasiyap Gemalmaz`dır. Efrasiyap Gemalmaz ilk olarak 1968 yılında Fransa`da tanıştığı çağdaş yapısalcı anlayış ve yöntemleri Türkçeye uygulamış; bunu yaparken de motamot bir adaptasyon yerine, sahip olduğu yetkin matematik, elektronik ve bilgisayar programcılığı bilgileriyle takviye etme yoluna gitmiştir. Onun bu alandaki başarısının en somut mahsulü ise bir yandan söz dizimindeki belli başlı yapısalcı anlayış ve yöntemlere yaslanan, bir yandan da kimi orijinal yaklaşımlar içeren oklama yöntemidir. Efrasiyap Gemalmaz Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünde verdiği lisans ve lisans üstü derslerde otuz yılı aşkın bir süre bu yöntemin hem uygulayıcılığını hem teorisyenliğini yapmış; yaptırdığı lisan üstü tezlerle yapısal-işlevsel söz dizimi sahasında önemli uzmanların yetişmesine vesile olmuştur.
İşte bu kitap, Türkçenin söz diziminde yapı ve işlevi dikkate alan söz konusu yöntem ve yaklaşımları tanıtmayı amaçlamaktadır. Kitap, geneli itibarıyla, öğrencisi olmakla bahtiyar olduğum Prof. Dr. Efrasiyap Gemalmaz`ın ders notlarına ve çalışmalarına dayanmaktadır. Ancak az da olsa kendi çalışmalarımız ve zaman içinde ortaya çıkan farklı görüşlerimize de yer verilmiştir. Esasen yarım asra yakın bir uygulama geçmişine rağmen bu alanda kitap hacminde derli toplu bir kaynak yoktu. Gerek öğrencilerimiz, gerek oklama yöntemini duyup merak edenler, konuları her yönüyle ele alan bir kaynağın eksikliğinden yakınıyordu. Umulur ki bu kitapla o ihtiyaç giderilmiş olur. Bunun yanı sıra başta Türkoloji olmak üzere, filoloji ve dil bilimi alanında çalışan, öğrenim gören herkesin bu kitaptan -hem söz dizimi hem şekil bilgisi konularında- yararlanabileceğini sanıyoruz.
Kitabın Giriş bölümünde Batı`daki belli başlı yapısalcı söz dizimi akımları ve Efrasiyap Gemalmaz`ın bu alandaki yaklaşımları tanıtılmış, daha sonra Türkçenin söz dizimini belirleyen temel eğilimler üzerinde durulmuştur. 2. bölümde Türkçenin kavramları işaretleme yolları, 3. Bölümde kelimelerin çekime girmeden önceki biçimleri (tabanları), 4. bölümde kavramlar arası münasebetlerin söze dökülüşü, 5. bölümde cümle ve cümleyi oluşturan temel ögeler, 6. bölümde cümlenin yardımcı ögeleri, 7. bölümde cümle yapıları incelenmiştir. Bütün bu bölümlerde -asıl konudan uzaklaşmamak için- gerektiği oranda oklama yöntemine yer verilmiştir. Son bölüm olarak 8. bölümde Türkçenin çağdaş ve tarihî lehçelerinden oklama yöntemiyle örnek cümle çözümlemeleri gösterilmiştir. Takiben kitapta geçen türemiş kelimeleri ve görevli ögeleri içeren iki dizin verilmiştir.