Hikâye, roman, mensur şiir, eleştiri, tercüme, biyografi, fıkra, sohbet, makale, mektup gibi edebiyatın her türünde eserler kaleme alan Hüseyin Cahit Yalçın’ın üzerinde durulması gereken yönlerinden biri hatıra yazarlığıdır. O, -tıpkı Edebiyat-ı Cedide topluluğundan arkadaşı Halid Ziya gibi- hatıralarla yaşayan ve hemen her fırsatta anılarını yazıya döken bir yazardır.

Hüseyin Cahit Yalçın, 1938 yılında haftalık Yedigün mecmuasında “Mercan’dan Bâbıâli’ye” başlığı altında maarif ve memuriyet hayatı ile ilgili hatıralarını yayımlamıştır ki elinizde tuttuğunuz çalışmada bu önemli tefrika kitaplaşmaktadır. Mercan’dan Bâbıâli’ye, Hüseyin Cahit’in biyografisine ışık tutan bir eser olmasının yanı sıra, ele aldığı dönemin ruhunu yansıtan, bilhassa 1896-1908 yılları arasında eğitim dünyamızla ilgili mühim ipuçları içeren bir kitaptır.

Yazarın hatıralarını neşrederken -biraz da “bıçkın” mizacının etkisiyle- memuriyet hayatımıza ve maarif sistemimize dair yer yer sert eleştiriler yönelttiği görülür. Kitapta ele alınan hadiselerin üzerinden bir asırdan fazla bir süre geçmesine rağmen, Hüseyin Cahit’in işaret ettiği bazı problemlerin “kronik” bir hâl aldığını ve bazı şeylerin günümüzde dahi değişmediğini görmek şaşırtıcıdır.