Mütefekkirin güncelliğini muhafaza etmekte olan, "Türk ve İslam dünyasının "modernleşme problemleri konusunu ele alan eser ve yazılarından oluşan bir derlemedir. Avrupa ve Rusya ile nasıl ilişkiler kurulması gerektiğini, Rusya Müslümanlarının sosyal, siyasi ve kültürel hakları uğrundaki mücadelelerini ve düzenlemek istediği Dünya Müslümanları Kongresi hakkındaki teşebbüs ve düşüncelerini açıklar. Rusya, yönetimindeki büyük Müslüman topluluklar sebebiyle artık dünyadaki İslam devletlerinden biri olduğu gerçeğini kabul etmeli ve Türk-İslam düşmanlığından, onlara yönelik asimile siyasetinden vazgeçmelidir. Çünkü hem Rusya hem de İslam alemi, doğuda "Sarı Irk tehdidiyle, batıda Avrupa emperyalizmi saldırganlığıyla kuşatılmıştır. Rusya ve başta Türkiye olmak üzere İslam alemi, bu iki büyük tehlikeden korunabilmek için aralarında ittifak yapmalıdır. Bu eseriyle bir bakıma "Avrasya Birliği teorisini kuran Gaspıralı hem Türk Dünyası hem de İslam alemi için mücadele eden bir fikir ve hareket adamı olduğunu ispatlar.