Azerbaycan Edebiyatının hem Sovyetler Birliği döneminde hem de bağımsız Azerbaycan Cumhuriyeti yıllarında en önemli yazarlarından biri İlyas Efendiyev`dir. Eser vermeye başladığı ilk yıllardan itibaren edebiyat sahasında yeniliklerin öncüsü olmuş ve Sovyet hâkimiyeti yıllarının sanat anlayışı olan sosyalizm realizminin katı kurallarının kısmen de olsa dışına çıkmayı başarabilmiştir.
İlyas Efendiyev, sosyalizmin ekonomik ve ahlak anlayışının bozduğu toplum yapısını düzeltmeyi kendine amaç edinmiş, milli ve manevi değerlere önem veren bir yazardır. Bu bakımdan eserlerinin kahramanları genellikle gençler ve çocuklardır.
Eserlerine seçtiği konular ve kendine ait bir üslûba sahip olması bakımından çağdaşlarından ayrılan yazar, Azerbaycan Edebiyatında sosyalizm realizminin bütün kurallarının yıkıldığı dönem olarak tanımladığımız Yeni Nesir`in öncülerinden biri olmuştur. Bu çalışmada yazarın üslûp özellikleri ve eserlerindeki kahraman probleminin ele alınmasının en önemli nedeni, çağdaşlarından bu açıdan ayrılmasından kaynaklanmaktadır. Sosyalizm realizmi edebi metodunun belirlediği sınırlar içerisinde eser vermek zorunda kalan yazarlar belli kalıplar içine sıkışıp kaldıkları halde İlyas Efendiyev, özellikle üslûp ve kahramanları ile bu kalıpları belli ölçülerde aşmayı başarabilmiştir.
Yazarın kahramanları, sosyalizm realizminin kahramanı olan müspet kahraman anlayışına uyan veya ondan uzaklaşan özellikler göstermektedirler. Bu açıdan İlyas Efendiyev`in kahramanları hem yazarın hem de devrin edebi anlayışının özelliklerinin ortaya çıkarılması bakımından incelenmeye değer en önemli yapısal unsurdur.
Bu çalışmada yazarın yalnızca roman ve hikayeleri değerlendirildi. Eserleri üslûp ve kahramanları bakımdan incelenirken ilk yayımlanma tarihlerini dikkate alarak kronolojik bir sıralamaya tabi tutulmaya çalışıldı. Bu çalışmanın giriş bölümünde İlyas Efendiyev`in yetiştiği dönem ve bu dönem içerisinde yazarın konumu hakkında bilgi verildi. Birinci bölümde ise yazarın biyografisi verildikten sonra eserleri yayım tarihine göre sıralandı.
Üçüncü bölümde, yazarlara şahsi üslûp oluşturma imkânı tanımayan sosyalizm realizmi edebi anlayışı içerisinde kendine bir üslûp oluşturmuş birkaç yazardan biri olması dolayısı ile İlyas Efendiyev`in üslûbu hakkında bilgi verildi. Son bölümde yazarın kahramanlarını, müspet kahraman`a yaklaşan ve ondan uzaklaşan hususiyetleri ile inceledi. Sonuç bölümünde, ulaştığımız sonuçları maddeler halinde sıralandı.
Akademik çalışmalarımın her aşamasında büyük desteğini gördüğüm hocam Prof. Dr. Bilge Seyidoğlu`na, bu çalışmamda da gösterdiği ilgiden dolayı şükranlarımı sunuyorum ayrıca eserin hazırlanmasında yardımlarını esirgemeyen değerli arkadaşlarım Yrd. Doç. Dr. Gülhan Atnur`a ve Arş. Gör. Dr. Hüseyin Baydemir`e teşekkür ediyorum.
