Ahmed Cedbân’ın, Yemen’de 2001 yılında yayımlanan Mecmu’u Kütüb ve Resâil adlı çalışması Kâsım er-Ressî hakkında yapılan en kapsamlı çalışma ve tahkiktir. Bu eser, iki cilt toplam 1373 sayfadır. Çevirisini sunduğumuz Kâsım er-Ressî’nin ed-Delîlu’l-Kebîr isimli bu risâlesi’de bu çalışmanın s. 192-255’te yayımlanan nüshasıdır.
Eseri hazırlayan ve takdim eden Abdulkerim Ahmed Cedbân birinci cildin önsözünde Ressî ve eserleri hakkında uzunca bir giriş yazmış ve burada oldukça doyurucu bilgiler vermiştir.
Kâsım er-Ressî bu risâlesinde, Allah’ın varlığı ve birliğinin ispatını ele almıştır. Risâle zındıkların ve mülhitlerin Allah’ın varlığına ilişkin sordukları sorulara verdiği cevaplardan oluşmaktadır. Bu delilleri tamamen ayetlere dayandırarak sıralamaktadır. Allah’ın yaratmış olduğu varlıklardaki nizam ve intizama dikkat çekerek, bu nizam ve intizamın her duygu ve akıl sahibine hitap ettiğini belirtir.
Akıl ve duygudan oluşan bu iki asıl, Allah’ı bilmenin iki rüknüdür ve Allah’ı tanıtıcı iki adil şahittir. Burada Ressî’nin aklın yanında duygunun da yanılmaz tanık olduğunu belirtmesi dikkat çekmektedir.
Eserinde, bilgi vasıtalarını sekiz madde halinde açıklar. Kevnî ayetlerin Allah’ın varlığına delil oluşunu Kur’an’daki bazı ayetleri ve aralarında kendi yorumlarını da ekleyerek açıklar.
İnsanın ve bitkilerin, göklerin, yıldızların ve yerin, Hz. Âdem’in yaratılışı vb. konuları ele alan ayetleri burada işler. Güneşin, ayın, yıldızların ve diğer varlıkların insanın emrine verilişini Allah’ın varlığının kanıtı olarak değerlendirir. Allah’ın varlığını ispat ettikten sonra, özellikle Allah’ın hiçbir varlığa benzemediğini yine ayetlere dayanarak temellendirir.
Bu risâlesinde Ressî, iman-amel ilişkisine de temas eder. O imanı söz, fiil ve itikadın birlikteliği olarak tanımlar ve daha sonra insana gerekli olan şeylerin (vacibât) en başında Allah’ı bilmenin geldiğini ifade eder. Burada ayrıca zalim yöneticilerin insanın dalâlete sürüklenmesine sebep olabileceklerine vurgu yaparak, siyasetin inanç üzerindeki etkisine de dikkat çekmektedir.
Yayınevi olarak, Kâsım er-Ressî’nin Türkçeye ilk defa tercüme edilen, ed-Delîlu’l-Kebîr adlı risalesinin, hayırlara vesile olmasını Cenâb-ı Allah’tan niyaz ediyoruz.
