Çöpten Gemi, Sinekten Kaptan,  Tâhirü`l-Mevlevî`nin Mevlânâ ve eseri Mesnevî`ye dair bazı yazılarını bir araya getirmektedir. Kitabın adı Mesnevî`de geçen bir hikâye ve bunun üzerine Tâhirü`l-Mevlevî`nin kaleme aldığı yazının başlığından mülhem.

İlk yazı Konya Halkevi Kültür Dergisi, Mevlana Özel Sayısı`nda 1943`te yayımlanan bir mektup.  Konya Halkevi Kültür Dergisi`nin "Hazret-i Mevlânâ’nın hayatıyla felsefesinin tahlili teklifine" Tâhirü`l-Mevlevî`nin bir yazıyla cevap vermesidir. Dolayısıyla yazı Mevlânâ`nın hayatı ve düşüncelerine dair müellifin değerlendirmeleridir. 

İkinci yazı kitaba adına veren Çöpten Gemi, Sinekten Kaptan. Bu yazı İslâm Yolu dergisinin 4 Kasım 1948 tarihli nüshasından alınmıştır. 

Mesnevî’den Öz ana başlığı altında müellifin,  İlim • Hikmet • Tevbe • Zikir • Tefekkür • Muhabbet • Aşk • Bekârlık-Evlilik • Namaz • Zekât konularında Mesnevî`den seçtiği  pasajlardan meydana gelmekte. Bu bölüm İslâmın Nûru dergisinde  1951-1953 tarihleri arasında yayımlanmıştır.

Hazret-i Mevlânâ’nın Münâcatı başlığını taşıyan son kısım ise yine İslâmın Nûru dergisinde 1951 yılında yayımlanan yazıların derlenmesinden meydana gelmektedir.