“Yüksel ki yerin bu yer değildir
 Dünyaya geliş hüner değildir”
Namık Kemal’in İntibah’tan sonra yazdığı ve “Türk edebiyatında ilk tarihi roman” özelliği taşıyan eseri Cezmi, 1880 yılında yayımlanmıştır. Romantik bir tavırla kaleme alınan ve bir ideoloji romanı olarak da anılan bu başyapıtın iki cilt hâlinde basılması planlanmış ancak ikinci cilt yazılamamıştır. 
Cezmi’de olaylar, Osmanlı İmparatorluğu’nun en parlak devrini yaşadığı, sonunda ise gerilemenin başlangıcı sayılabilecek birçok hadisenin meydana geldiği 16. yüzyılda geçer. Romanın girişinde, bu yüzyılda Osmanlı ve dünyada gerçekleşen olaylar okura sunulur. Yazarın başat temalarından biri olan vatan sevgisi, tarihi kişilikler üzerinden özgürlük, merhamet, fedakârlık ve adalet gibi alt temalarla zenginleştirilerek işlenir. Osmanlı İmparatorluğu, İran Şahlığı ve Kırım Hanlığı’nın bir dönemine ışık tutan bu romandaki aşk da serüvenlerle kurgulanır. Sonu ölüm müdür, hayat mıdır?
Namık Kemal’den tarihe yazılan, tarihi belgeleyen büyük bir anlatı...