Namık Kemal, Cezmi ile tarihsel romanın ilk örneğini vermiştir. Cezmi, tarihte gerçekten yaşamış bir kişidir. 3. Mehmet dönemindeki sipahi ayaklanmasını hazırlayan başkaldırı bastırılınca tabut içinde Üsküdar`a kaçarken parasını almak için uşakları tarafından öldürülen sipahi katibi Cezmi Bey`dir.

Romanın konusunu tarihsel olaylar oluşturur. Olay, 16. yüzyılda Osmanlı Devleti ile İran arasındaki bir savaş sırasında geçmektedir. Romanda anlatılan savaş ve siyasal gelişmeler tarihsel gerçeklere uygundur.

Osmanlı İmparatorluğu, İran Şahlığı ve Kırım Hanlığı`nın tarihsel yaşamı ele alınır.