İstanbul`un Eyüp semtinde doğdu. Uşşakizadeler diye anılan ve bir kolu İzmir`e yerleşerek halı ticaretiyle uğraşan Uşaklı Helvacızadeler ailesine mensuptur. Babası halı tüccarı Halil Efendi, Uşak`tan İzmir`e göçmüş varlıklı bir ailedendi. Halid Ziya, o sırada İstanbul`a yerleşmiş olan Halil Efendi ile Behiye Hanım`ın üçüncü çocuğu olarak dünyaya geldi.

Mahalle mektebindeki ilk eğitiminin ardından Fatih Askeri Rüştiyesi`ne devam etti. 93 Harbi`nin başlaması ile Halil Efendi`nin işleri bozulunca aile, İzmir`e yerleşti ve Halit Ziya öğrenimini İzmir Rüştiyesi`nde sürdürdü. Ardından İzmir`de Ermeni Katolik rahiplerinin çocukları için kurulmuş yatılı bir okula devam ederek Fransızcasını geliştirdi; Fransız edebiyatını yakından tanıdı. Fransızca çeviri denemeleri yaptıktan sonra henüz öğrenci iken ilk yazılarını yayımlamaya başladı. Önce İzmir çevresinde kendini tanıttı. Bazı edebi yazılarını İstanbul`da Hazine-i Evrak adlı önemli bir dergide *Mehmet Halid* adıyla yayımladı.