Paris Komünü Üzerine Bir Klasik

Paris Komünü üzerinden yola çıkan değerlendirmelere çokça rastlanır. Özellikle dünyada ve Türkiye’de son yıllarda başlayan, arkasının kesilmeyeceği de anlaşılan isyan dalgasıyla beraber bu tür değerlendirmeleri daha çok duyacağımız da kesin. Ancak bu denli yoğun atıf yapılan Komün’de tarihsel olarak neler yaşandığı ülkemizde çok az bilinir.

Paris Komünü nasıl ortaya çıktı? Gün gün neler yaşandı? Hangi tarihsel deneyimler nasıl oluştu? Komün nasıl bastırıldı? Sonrasında neler oldu? Komüncüler anılarını mektuplarda nasıl yansıttılar? Bu soruların cevabını veren bir tek kaynak var: Lissagaray’ın kitabı. Marks’ın Komün üzerine yazılmış en önemli eser olarak değerlendirdiği  bu kitap Komün üzerine yorum yapan ustalar dahil herkes için kaynak olmuştur. Bizzat Komün deneyiminin içinde bulunan yazarın, sonraki beş yıl boyunca yüzlerce kişiyle tek tek görüşerek ortaya çıkardığı bu klasik eser bir belgesel-roman tadında okunabiliyor.

Lissagaray’ın 1871’de Brüksel’deki sürgün günlerinde kaleme aldığı “Mayıs’ta barikatlar arkasında sekiz gün” (Huites journées de mai derrière des barricades) ve 1873’de kaleme aldığı “Versailles’in vizyonu” (Vision des Versailles) adlı çalışmalarının ürünü olan eser, Komün gibi son derece kompleks bir görüngünün nesnel bir incelemesidir.

Sosyalist niteliklerinden çok insancıllığı ve idealist cumhuriyetçiliğiyle öne çıkan yazar, anlattığı olayların hem aktörü hem de izleyicisidir. Öyküdeki öncelikli rol, Parislilerindir. Arka planda, Nisan ve Mayıs çatışmalarında inanılmaz özveri gösteren halk vardır. Eser yalnızca baskılara karşı gerçekleştirilen bir direnişin öyküsü değildir. Aynı zamanda dönemin tüm toplumsal düşünce akımlarının ve Komün içerisindeki çelişki ve çatışmaların geniş bir panaromasını içermektedir. Önemi, ekonomik olmaktan çok toplumsaldır. Marksist bir çizgiden çok ansiklopedist bir gelenekten gelen yazar, yirmi beş aylık çalışması boyunca, o dönemde Londra’da, İsviçre’de sürgünde bulunan herkesin tanıklığına başvurmuş, döneme ait eline geçirebildiği tüm belgeleri incelemiştir. Eser bu yönleriyle uluslararası literatürde Paris Komünü ile ilgili artık bir klasik olarak değerlendirilen temel başvuru kaynağı olarak ele alınmaktadır.